Narkotici imaju razorni i toksični uticaj na:
- određene sisteme i strukture mozga
- unutrašnje organe i sisteme
- potomstvo
Da bi se razumele promene do kojih dolazi kod zavisnika i da bi se odredila vrsta medicinske pomoći, potrebno je da se jasno shvate osnovni biološki mehanizmi zavisnosti.
To su složeni poremećaji funkcija mozga, njegovih različitih struktura i neurohemijskih procesa.
Kao što potvrđuju savremene naučne činjenice, neurofiziološki mehanizmi razvoja zavisnosti od psihoaktivnih supstanci ostvaruju se u mezolimbičkim strukturama mozga, u sistemu nagrađivanja.
Sistem nagrađivanja učestvuje u regulisanju emocionalnog stanja, raspoloženja, motivacije, ponašanja i prilagođavanja na okolinu.
Uticaj narkotičkih supstanci na ove delove mozga dovodi do intenzivnog lučenja neuromedijatora, pre svega dopamina, što izaziva ekstremno pokretanje sistema nagrađivanja uz pozitivne emocionalne reakcije.
Narkotičke supstance u mozgu neprekidno utiču na motivacioni sistem, koji obično pokreću stimulansi kao što su voda, hrana, opasnost i prijatelji. Mozak pod uticajem supstance počinje “lažno” da reaguje, kao da su mu psihoaktivne supstance i stimulansi koji su s njima povezani biološki neophodni.
Nakon čestog uzimanja psihoaktivnih supstanci asocijativna veza postaje sve jača i dovodi do sve izraženije neurohemijske reakcije i promene ponašanja.
Ponovno uzimanje psihoaktivnih supstanci dovodi do trošenja rezervi neuromedijatora, naročito dopamina. Osoba ima sniženo raspoloženje, oseća malaksalost, slabost, dosadu, emocionalnu nelagodnost, simptome depresije. Uzimanje psihoaktivnih supstanci tako ponovo izaziva dodatno lučenje neuromedijatora, što privremeno normalizuje situaciju.
Subjektivno se raspoloženje poboljšava sve do psihičke uzbuđenosti, kada se neuromedijatori ponovo brzo uništavaju, što dovodi do naglog pogoršanja psihoemocionalnog stanja i do jake želje narkotikom. Podaci pozitronske emisione tomografije potvrđuju navedene promene u radu mozga.
Kada se uporede rezultati tomografije mozga zavisnika i zdravih ljudi, mogu se zapaziti promene u radu mozga zavisnika, poremećaj neurohemijskih procesa, poremećaji centara u mozgu odgovornih za emocije, donošenje odluka i samokontrolu.
Usled promene aktivnosti fermenata dolazi do gomilanja dopamina. Upravo ovaj proces dovodi do pojave glavnih kliničkih znakova apstinencijalnog sindroma, kao što su: velika uznemirenost, napetost, uzbuđenje, poremećaj sna, visok arterijski pritisak, tahikardija, drugi vegetativni poremećaji, psihotična stanja.
Nedostatak dopamina u mozgu dovodi do želje za narkoticima i recidiva. Nivo dopamina u krvi povezan je sa kliničkom slikom apstinencijalnog sindroma: ukoliko je dvostruko viši, to predstavlja znak teškog apstinencijalnog sindroma, a ukoliko je trostruko viši, dolazi do pojave akutnog psihotičnog stanja.
Često i dugotrajno konzumiranje psihoaktivnih supstanci dovodi do poremećaja u radu neuromedijatora. Nivo dopamina se povećava nezavisno od toga kojoj hemijskoj grupi supstanca pripada.
Identičnost osnovnih mehanizama razvoja zavisnosti i kliničke slike različitih vrsta bolesti zavisnosti ukazuje na suštinsku sličnost bioloških mehanizama svih oblika zavisnosti.
S obzirom na tesnu funkcionalnu povezanost svih neurohemijskih procesa u mozgu, regulacija funkcija dopaminskog sistema može se postići kako neposrednim uticajem na različite karike i regulatore dopamina, tako i preko drugih neuromedijatora i neuromodulatora.
Savremena medicina ima kompleksni pristup u lečenju bolesti zavisnosti: upotrebljavaju se psihotropni lekovi, gas ksenon, neurometabolička terapija i terapija matičnim ćelijama.
